Początki chińskiego kalendarza sięgają XIV wieku p.n.e. Według legendy, twórcą kalendarza był mityczny cesarz Huangdi, który wprowadził go w 2637 roku p.n.e. Chociaż od kilkudziesięciu lat Chińczycy posługują się kalendarzem gregoriańskim, tradycyjny kalendarz jest stosowany do dnia dzisiejszego do określania terminów świąt. Tradycyjny chiński kalendarz oparty jest na dokładnych astronomicznych obserwacjach wysokości słońca oraz faz księżyca.  Ważnym elementem chińskiego kalendarza jest sześćdziesięcioletni cykl kalendarzowy. Cykl ten jest kombinacją 10 znaków tian gan oraz 12 znaków di zhi.

Pierwszy cykl znaków kalendarzowych (天干tian gan):

甲 jia,     乙 yi,        丙 bing,    丁 ding,     戊 wu,

己 ji,      庚 geng,     辛 xin,     壬 ren,      癸 gui.

 

Drugi cykl znaków kalendarzowych (地支di zhi):

 

子 zi,    丑 chou,   寅 yin,    卯 mao,  辰 chen,    巳 si,

午 wu,   未 wei,    申 shen,   酉 you,   戌 xu,      亥 hai.

 

W Tablicy przedstawione zostały kombinacje znaków cyklicznych. Jak widać, tylko połowa możliwych kombinacji jest wykorzystana. Rok o tej samej nazwie powtarza się co 60 lat. Liczby oznaczają numer kolejny  roku w cyklu sześćdziesięcioletnim.

 

	甲	乙	丙	丁	戊	己	庚	辛	壬	癸
子	1		13		25		37		49
丑		2		14		26		38		50
寅	51		3		15		27		39
卯		52		4		16		28		40
辰	41		53		5		17		29
巳		42		54		6		18		30
午	31		43		55		7		19
未		32		44		56		8		20
申	21		33		45		57		9
酉		22		34		46		58		10
戌	11		23		35		47		59
亥		12		24		36		48		60

Każdy sześćdziesięcioletni cykl rozpoczyna się w roku jiazi, natomiast końcowym rokiem cyklu jest rok o nazwie guihai. Obecny cykl rozpoczął się w dniu 2 lutego 1984 roku, natomiast pierwszym dniem następnego cyklu będzie dzień 30 stycznia 2044 roku. Chiński kalendarz jest kalendarzem księżycowym. Rok słoneczny liczy około 365.25 dni, podczas gdy miesiąc księżycowy ma około 29.5 dni. Dlatego rok księżycowy liczy średnio 12 x 29.5 = 354 dni, tzn. 353, 354 lub 355 dni. Tak więc rok księżycowy jest krótszy od słonecznego o około 11 dni. Jest to rok zwykły. Rok przestępny ma jeden miesiąc więcej i liczy 383, 384 lub 385 dni. Żeby określić, czy dany rok jest rokiem przestępnym, należy obliczyć liczbę nowiów (tzn. kiedy Księżyc jest w koniunkcji ze słońcem, data nowiu jest pierwszym dniem nowego miesiąca) między 11 miesiącem roku (tj. miesiącem, w którym wypada zimowe przesilenie) i 11 miesiącem następnego roku. Jeśli od  początku 11 miesiąca pierwszego roku do początku 11 miesiąca drugiego roku jest 13 nowiów, wtedy w pierwszym roku musi być wstawiony dodatkowy miesiąc. Rok przestępny w kalendarzu księżycowym różni się zatem znacznie od roku przestępnego w kalendarzu słonecznym. Chiński Nowy Rok wypada zawsze między 21 stycznia a 21 lutego, a więc z kilkutygodniowym opóźnieniem względem naszego kalendarza.

Jednakże cykliczne zmiany w przyrodzie nie zachodzą według kalendarza księżycowego, lecz zgodnie z kalendarzem słonecznym. Również rolnicy wykonują prace polowe zgodnie z kalendarzem słonecznym. Dlatego oprócz kalendarza księżycowego był także w użyciu słoneczny kalendarz rolniczy, w którym rok dzielił się na 24 okresy jieqi liczące po 15-16 dni.

 

Oto nazwy 24 okresów (節氣jieqi) roku słonecznego:

1. 立春         li chun– początek wiosny
2. 雨水            yu shui– deszczowe wody
3. 驚蟄         jing zhe – przebudzenie owadów
4. 春分         chun fen – wiosenna równonoc
5. 清明         qing ming – czysta jasność
6. 穀雨         gu yu –  zbożowe deszcze
7. 立夏         li xia – początek lata
8. 小滿         xiao man – małe roztopy
9. 芒種         mang zhong – kłoszenie zbóż
10. 夏至         xia zhi – letnie przesilenie
11. 小暑         xiao shu – małe ciepło
12. 大暑         da shu – duże ciepło
13. 立秋         li qiu – początek jesieni
14. 處暑         chu shu – niedostatek ciepła
15. 白露         bai lu – biała rosa
16. 秋分         qiu fen – jesienna równonoc
17. 寒露         han lu – zimna rosa
18. 霜降         shuang jiang – pierwszy szron
19. 立冬         li dong – początek zimy
20. 小雪         xiao xue – mały śnieg
21. 大雪         da xue – duży śnieg
22. 冬至         dong zhi – zimowe przesilenie 
23. 小寒         xiao han – małe zimno
24. 大寒         da han – duże zimno

 

Oprócz cyklu sześćdziesięcioletniego jest jeszcze jeden cykl składający się z dwunastu nazw zwierząt – znaków zodiaku shuxiang. Pięć cykli dwunastoletnich składa się na jeden cykl sześćdziesięcioletni.

 

Oto 12 znaków cyklu zodiakalnego (屬相shuxiang):

鼠shu – szczur,    牛niu – wół,         虎hu – tygrys,       兔tu – zając,

龍long – smok,     蛇she – wąż,        馬ma – koń,        羊yang – owca,

猴hou – małpa,     雞ji – kogut,          狗gou – pies,        豬zhu – świnia.

 

W Tabeli znaki zwierząt przyporządkowane zostały do lat kalendarza gregoriańskiego. Należy jednak pamiętać o tym, że chiński Nowy Rok wypada zawsze w późniejszym terminie. Tak więc, osoba urodzona 1 stycznia 1980 roku, urodziła się faktycznie w roku owcy, a nie w roku małpy..

 

Szczur	1924	1936	1948	1960	1972	1984	1996
Wół	1925	1937	1949	1961	1973	1985	1997
Tygrys	1926	1938	1950	1962	1974	1986	1998
Zając	1927	1939	1951	1963	1975	1987	1999
Smok	1928	1940	1952	1964	1976	1988	2000
Wąż	1929	1941	1953	1965	1977	1989	2001
Koń	1930	1942	1954	1966	1978	1990	2002
Owca	1931	1943	1955	1967	1979	1991	2003
Małpa	1932	1944	1956	1968	1980	1992	2004
Kogut	1933	1945	1957	1969	1981	1993	2005
Pies	1934	1946	1958	1970	1982	1994	2006
Świnia	1935	1947	1959	1971	1983	1995	2007

 

Uwaga:

Przed zapoznaniem się z tradycyjnym chińskim kalendarzem na rok 2004, należy najpierw poznać kilkanaście znaków pisma chińskiego, przede wszystkim oznaczających liczby:

一 yi – 1,  二 er – 2,  三 san – 3,四si – 4,五 wu – 5,六 liu – 6,

七 qi – 7,  八 ba – 8,九 jiu – 9,十 shi – 10,廿 nian – 20.

 

Oto przykłady zapisu liczb w kalendarzu:

初三 chusan – trzeci (dzień miesiąca),

十三 shisan – trzynasty (dzień miesiąca),

廿三 niansan – dwudziesty trzeci (dzień miesiąca).

 

Poza tym należy poznać chińskie nazwy miesięcy:

正月 zheng yue – pierwszy miesiąc,

二月 er yue – drugi miesiąc,

三月 san yue – trzeci miesiąc, itd. do十二月shier yue – dwunasty miesiąc,

閏月 run yue – trzynasty miesiąc (dodatkowy).

Inne znaki w kalendarzu oznaczają nazwy 24 okresów słonecznego kalendarza rolniczego. Nazwy te zapisane są w pierwszym dniu danego okresu.